مسئولیت اخلاقی در اندیشه امانوئل لویناس؛ انفعال من در برابر دیگری

امانوئل لویناس با رویکرد پدیدارشناسانه خود، مسئولیت من در قبال دیگری را به مثابه بنیان اخلاقی بودن قلمداد می‌کند و بشریت را فرامی‌خواند تا به مسئولیت نامتناهی و بی‌واسطه خود اهتمام ورزد. مسئولیت اخلاقی، گشودگی و پروای هر من نسبت به دیگری یا دیگرانی است که شرط استعلای من می‌باشند. مسئولیت‌پذیری یا پاسخگویی، دلالت بر انفعال من از خطاب و فرمان دیگری دارد. سوژه اخلاقی لویناس همانند فاعل‌شناسای تاریخ فلسفه غربی فعال و سلطه‌جو نیست. من با سلطه‌جویی خود همواره کوشیده است که دیگری یا غیر را در ذیل تمامیتی کلی و عقلانی منقاد خود سازد. از این رو، خصومت و جنگ میان امر خودی و ناخودی درگرفته است. لویناس، گشایش گره کور این خصومت را به منزله انفعال ذاتی سوژه اعلان می‌کند و بر آن است که حساسیت اگزیستانس بشری، در پاسخ منفعلانه به فرمان دیگری قوام می‌یابد. مسئولیت اخلاقی من در قبال دیگری، ساختار منفعل سوژه‌ای را منکشف می‌سازد که پیش از این خود را با عمل و فعالیت ژرف آگاهی بازمی‌شناخت. در این مقاله، مسیر لویناس در زدودن غبار فعالیت خودمحور و سلطه‌جویانه از چهره سوژه عصر مدرن با مدد جستن از واژگان استعاری چون«جانشینی»و «گروگان»-که بر وجه مبالغه‌آمیز انفعال و پذیرندگی دلالت می‌کنند ترسیم خواهد گشت.